MÔN VẬT ĐẦU XUÂN Ở HẢI LĂNG QUẢNG TRỊ--Hồ Thanh Thoan
Hội vật truyền thống được khởi nguồn từ phương Bắc của tổ quốc và đã tồn tại hàng trăm năm qua, đến nay vẫn được duy trì đều đặn trên nhiều địa phương trong nước, ở TP Hải Phòng, tại huyện Tiên Lãng và huyện An Lão (xã Thái Sơn), có 2 làng Yên Vĩnh và Yên Bệ, Ở tỉnh Hải Dương, tạiCôn Sơn, Kiếp Bạc. Hàng năm được tổ chức vào ngày 16 - 18 tháng giêng ở khu vực sân trước Tam quan đền hoặc Xã Hưng Đạo và Phường Cộng Hòa, TX Chí Linh, Hội vật này thu hút hàng trăm đô vật là thanh thiếu niên đến từ các địa phương trong tỉnh và một số địa phương có phong trào vật phát triển như Bắc Ninh, Bắc Giang, Thái Nguyên ... vẫn tổ chức đều đặn vào những ngày tết Nguyên Đán.
Môn thể thao này không những chỉ thi đấu về sức mạnh, thi tài mà còn có niềm tin về tâm linh. Ở Côn Sơn (Hải Dương) được diễn ra đều đặn rất chu đáo, bài bản. Trước khi vào hội, Ban tổ chức đã cử những người am hiểu luật vật, có chuyên môn làm trọng tài, trọng tài thứ nhất mang trống chầu cầm chịch, người thứ hai cầm trống cơm và một người làm trọng tài phụ, ngoài ra còn có thêm hai người nữa chịu trách nhiệm theo dõi và giám sát các keo vật. Trước khi vào hội, trọng tài thắt khăn đỏ lên đầu và buộc một dây vải đỏ ngang bụng bước lên sới (Sới vật là một khuôn viên để tranh tài cho các đô vật, được trải thảm, nền sới vuông cao 1,5 m, mỗi cạnh rộng 8m)đểđọc các nội quy, luật định và gọi tên các đô vật, sau đó mới bắt đầu vào cuộc chơi.
Mở màn cho ngày hội, Ban tổ chức sẽ lựa chọn hai đô vật cao niên trong làng trình diễn cho khán giả xem những pha vật đẹp mắt đầy kỹ thuật, dân gian thường gọi là "Keo vật thờ", hai đô vật này phải là người có tiếng, được đông đảo công chúng công nhận về tài năng, đức độ và có cống hiến cho phong trào vật trong vùng, các đô vật muốn vượt qua vòng đấu loại phải giành chiến thắng trước ba đối thủ, phải làm cho đối phương "lấm lưng trắng bụng" mới được công nhận.
Khi vượt qua vòng đấu loại, các đô vật sẽ bước vào vòng bán kết, ở vòng bán kết, các đô vật phải vượt qua một đối thủ nữa mới lọi vào vòng chung kết.
Ở miền Trung, tại tỉnh Thừa Thiên Huế có Hội vật làng Sình, xã Phú Mậu, huyện Phú Vang và làng Thủ Lễ, Thị trấn Sịa, huyện Quảng Điền được tổ chức đúng vào ngày 10 tháng giêng Âm lịch hàng năm.
Hội vật này được tổ chức khá quy mô, chu đáo, hàng năm đã thu hút gần 100 đô vật tham gia ở 2 hạng cân: Thiếu niên (12 đến 16 tuổi) và thanh niên (18 tuổi trở lên) với thể thức ghi tên tự do và thi đấu loại trực tiếp, lúc nào đối phương phải chạm lưng xuống đất mới thôi. Với đô vật thiếu niên thì thắng 2 đối thủ mới được ghi danh vào bán kết, đô vật thanh niên thì thắng 3 đối thủ mới được vào bán kết.
Tham gia vật phần lớn là thanh thiếu niên trong xã. Ngoài ra còn có nhiều đô vật đến từ các làng vật khác trong vùng.
Tại Quảng Trị, có hai làng Trung An và Thâm Khê thuộc xã Hải Khê, huyện Hải Lăng đã giữ gìn môn thể thao truyền thống này rất lâu. Tương truyền, hội vật này xuất hiện cách đây đã hơn 400 năm và được xem như hội võ lớn nhất và cổ xưa nhất ở xứ Đàng Trong xưa. Hội vật mang tính truyền thống, là nét đẹp tinh hoa võ luyện của mảnh đất đầy nắng gió khắc nghiệt này và được lưu truyền cả một thời gian dài cho đến bây giờ. Hội vật đượctổ chức vào ngày Xuân, dịp tết Nguyên tiêu (rằm tháng giêng) hàng năm, vì thời điểm đó, ngư dân ở vùng biển có tục lệ làm lễ cầu ngư để chuẩn bị "xuất quân" đầu năm, cầu mong đánh bắt được nhiều tôm, cá, bà con ra khơi vào lộng được bình yên, thông suốt và có những vụ mùa thắng lợi.
Đúng năm giờ sáng, dân trong làng đã thức dậy để cúng tế qua nhiều nghi lễ, có bốn lễ chính mà năm nào cũng phải đầy đủ:
- Lễ nghinh ở Đình làng.
- Lễ cầu mùa (ngư ông)
- Lễ khấn hướng ra biển
- Lễ cúng cô hồn tại địa phương đang sinh sống
Sau tuần tự các lễ đó là đã đến trưa, phụ nữ thì lo nấu nướng, bếp núc còn nam giới thì lo sửa soạn, khuân vác bàn ghế để sau khi cúng xong là cùng ngồi lại ăn trưa với nhau cả làng
.Sau giờ ngọ, bà con kéo nhau ra bãi biển, tiế
p tục thiết lễ đặt bàn thờ để cúng tế một lần nữa, vị cao niên trong làng cầu khấn xin cho Hội vật thành công, an toàn, các cụ bô lảo và các chức sắc có uy tín của làng mặc trang phục của lễ hội chỉnh tề tiến hành làm lễ cúng tế trời đất để khai mạc hội vật. Trong lễ, các cụ đã cầu xin cho dân làng năm mới được mạnh khỏe, phát tài, phát lộc, tình làng nghĩa xóm được trọn vẹn, đoàn kết keo sơn, mong cho bà con nông dân có mùa vàng bội thu, mưa thuận gió hòa, ngư dân thì luôn gặp trời yên biển lặng, ra khơi thuận buồm xuôi gió, đánh bắt được nhiều cá tôm, con dân của làng học hành đỗ đạt, làm ăn phát tài phát lộc… và cầu cho cuộc chơi vui vẻ, hiệu quả với tinh thần thượng võ, thân ái. Thanh niên, trai tráng trong hai làng tổ chức thi vật, sau buổi lễ cầu ngư được các vị chức sắc địa phương tổ chức gặp mặt long trọng, Ngay sau tiếng trống khai hội, các đô vật bước vào tranh tài, những thế vật biểu diễn độc đáo được các đô vật cố gắng phát huy nhằm mang đến cho khán giả những màn thi đấu hấp dẫn, đẹp mắt để phục vụ bà con địa phương trong không khí đầu xuân cởi mở, thoải mái. Xung quanh là tiếng reo hò vui nhộn của đông đảo khán giả hòa với tiếng trống dục liên hồi không ngớt.
Ở đây không có sới vật, chỉ khoanh vùng một diện tích nhất định trên cát biển, Hội vật là nơi tôn vinh những thanh niên cường tráng, ngoài yếu tố vui khỏe những ngày đầu xuân, hội vật còn mang đầy tinh thần rèn luyện sức khỏe, lòng dũng cảm, sự tự tin, mưu trí. Trò chơi này cũng áp dụng theo nguyên tắc của luật thi đấu vật dân tộc, có những năm tổ chức suốt cả ngày vẫn chưa xong cuộc vui đó, người dân không phân biệt độ tuổi, chỉ cần có sức khỏe là đăng ký vào chơi, tất nhiên Ban tổ chức cũng phải phân loại hạng cân để có độ tương đồng cho các đối thủ.
Đây không chỉ đơn thuần là thể hiện tinh thần vui chơi thể thao, thượng võ của các đô vật ở địa phương mà còn mang ý nghĩa bảo tồn, phát huy giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc cùng với các trò chơi dân gian truyền thống khác. Sau khi kết thúc, các vị chức sắc, các đoàn thể trong làng cùng ngồi lại rút kinh nghiệm để tổ chức tốt hơn cho năm sau. Hy vọng rằng những trò chơi dân gian này mãi mãi được lưu truyền vì một phong tục tập quán mang đậm dấu ấn nét bản sắc của một làng quê để tưởng nhớ đến công ơn của tổ tiên đã dày công tìm kiếm, sáng tạo, sắp đặt những trò chơi phù hợp với nông thôn, làng mạc, với con người của từng vùng miền trên các địa phương của người dân Việt.
Về giải thưởng, làng quy định phần cứng không thay đổi, đã gần mười năm nay là giải nhât chỉ được 500.000đ, giải nhì 300.000đ và giải ba 200.000đ. Thế nhưng thường là không phải đơn thuần như vậy, những nhà tài trợ trong vùng và bà con quê hương từ xa về ăn tết xin cộng thêm tiền vào giải nhưng phải được sự đồng ý của làng, chính vì vậy nên có lúc giải nhất lên đến vài triệu và cũng theo đó để nâng các giải tiếp theo cùng tăng theo.
Ở xã Hải Khê, ngoài hội vật được tổ chức hàng năm như trên, còn có một số môn thể thao truyền thống cũng được duy trì trong suốt thời gian qua, đó là Đua thuyền trên sông, bóng chuyền bãi biển và kéo co. Người dân địa phương dù có đi làm ăn, sinh sống xa quê đến phương nào, xứ sở nào thì cứ đến ngày rằm tháng Giêng Âm lịch hằng năm lại nô nức kéo nhau về đây xem hội vật cổ truyền, nơi mình được sinh ra và lớn lên, sống lại tuổi ấu thơ một thời nơi vùng biển quê nhà.
Ngày xưa, hội vật mới hình thành trên đất nước đã chứng kiến nhiều trận đấu quyết tử đến chết. Đối thủ khi thi đấu phải chuẩn bị sẵn một quan tài. Về sau người ta đã bỏ tục lệ thi đấu không lành mạnh này và chỉ quy định vật "lấm lưng trắng bụng" là thắng mà thôi. Chính vì vậy Hội vật ngày nay rất chú trọng về tinh thần thượng võ, các quy định phải nghiêm ngặt, các đô vật không được ra các đòn đánh nguy hiểm đến tính mạng như bẻ, vặn, khóa trái khớp, tấn công bằng đầu, bấm các huyệt, nắm tóc, tấn công vào bộ hạ, yết hầu, mắt v.v...
Với ý nghĩa cầu an, cầu tài, Hội vật cổ truyền của xã Hải Khê, Hải Lăng, Quảng Trị, các tỉnh nói riêng và cả nước nói chung còn là trung tâm của nhiều sinh hoạt truyền thống của cư dân tại địa phương và các vùng lân cận. Đến với hội vật, người ta được sống trong cảm giác cởi mở, hả hê, được tắm mình trong cội nguồn của lễ hội dân gian giàu tính văn hóa. Người tham gia hội vật còn để cầu lấy cái may mắn trong năm mới cho bản thân mình và cộng đồng xã hội... Hy vọng các ngày hội này sẽ được trường tồn mãi mãi trong cộng đồng dân cư người Việt trên cả nước.
HTT
